Zarys poetyki - Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara

Obecne, czwarte wydanie, "Zarysu poetyki" różni się nieco od wydania pierwszego (wydanie drugie było tylko fotooffsetowym przez drukiem). Różnice mają charakter głównie ilościowy, ale nie tylko: 1) autorzy postarali się o większą klarowność wykładu, 2) poszerzyli materiał egzemplifikacyjny, 3) wprowadzili w większym stopniu niż w wydaniu pierwszym analizy funkcjonalne, lecz sama koncepcja podręcznika nie uległa zmianie — zamierzeniem autorów Było dać studentowi polonistyki czy neofilologii, a także nauczycielom języka polskiego na szczeblu licealnym przystępne omówienie problematyki dotyczącej poetyki oraz objaśnienie terminologij jaką wypracowała i jaką posługuje się poetyka. Tak rozumiany podręcznik powinien realizować wymagania półtorarocznego obecnie programu nauczania poetyki opracowanego przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Zarys poetyki posiadający wyznaczonego przez program nauczania poetyki odbiorcę nie jest w związku z tym ani podręcznikiem uczącym analizy dzieła literackiego (funkcje te pełni od niedawna książka Wiadomości z teorii literatury w analizie literackiej B. Chrząstowskiej i S. Wysłouch), ani podręcznikiem teorii literatury, której uniwersytecki program jest dobrze zabezpieczony całym szeregiem publikacji o charakterze podręcznikowym i niepodręcznikowym. Jeśli nasz Zarys miałby zastępować którąś z książek, to chyba tylko doszczętnie zaczytaną Poetykę opisową M. R. Mayenowej, na której wykształciło się kilka pokoleń polonistycznych I której brak dawał się do niedawna dotkliwie odczuć. Podręcznik nasz został pomyślany jako pomoc do ćwiczeń z poetyki, pomoc w takim rozumieniu, jakie wyznacza ministerialny program jej nauczania, który nakłada na podręcznik obowiązek opracowania „określonego zasobu kategorii, czyli słownika", natomiast wykształceniem umiejętności posługiwania się tymi kategoriami obarcza ćwiczenia. Ćwiczenia muszą też — rzecz jasna — integrować wiadomości i informacje zawarte w poszczególnych częściach podręcznika. Z czterech działów poetyki omówione zostały w Zarysie poetyki zasadniczo tylko trzy — genologia, stylistyka i wersyfikacja (w takiej właśnie kolejności, o czym zadecydowała chęć skorelowania wykładu poetyki z gramatyką opisową), natomiast teoria języka poetyckiego, którą praktyka dydaktyczna umieszcza pośród zagadnień par excellence teoretycznoliterackich, została poruszona tylko częściowo i jednostronnie na marginesie stylistyki.
Wytłumaczenia wymaga dość sztuczne wydzielenie w podręczniku wersyfikacji w osobną partię książki, podczas gdy klasyczna poetyka zwykła umieszczać ją w obrębie omówienia brzmieniowej organizacji tekstu. Sytuacja ta wynikła nie tyle stąd, że każdy z trzech autorów Zarysu opracowywał inny dział poetyki, ile stąd, że autorzy chcieli wyodrębnić specyfikę przedmiotów poszczególnych działów poetyki dla celów wyłącznie metodycznych. Cierpi na tym zapewne spoistość wykładu, ponieważ niektóre zagadnienia podręcznik powtarza (na, przykład zjawiska akcentu i intonacji omówiono niezależnie w stylistyce i w wersyfikacji) mniej natomiast cierpi dydaktyka. Każdy inteligentny czytelnik rozumie, że chodzi o różne funkcje artystyczne tych samych zjawisk językowych. Ponadto po omówieniu istoty nacechowania stylistycznego tekstu łatwiej jest wskazać na stylistyczne, konsekwencje różnorakich typów segmentacji wierszowej tekstów.
Zarys poetyki ujmuje swój przedmiot opisowo (choć w genologii i wersyfikacji nie można było zrezygnować z ujęć historycznych) i zajmuje się przede wszystkim opisem elementów budowy dzieła literackiego i opisem ich funkcji na szczeblu elementarnym, semantycznym, dlatego Czytelnik nie znajdzie w nim szczegółowego wykładu na temat, w jaki sposób dokonuje się skomplikowany proces „nadbudowywania znaczeń" na znakach językowych. Podręcznik sugeruje raczej, analizując okazjonalnie przykłady literackie, konieczność dokonywania analiz, które by taki .proces nadbudowywania ujawniały. Termin poetyka został użyty po raz pierwszy przez Arystotelesa W jednej z jego rozpraw estetycznych. Etymologicznie wywodzi się od greckiego czasownika poiein (tworzyć) i wykazuje związek z takimi wyrazami jak: poezja, poemat, epopeja itd. Przedmiotem poetyki jako nauki jest budowa dzieła literackiego, a więc wskazywanie na elementy, z jakich się składa, opis tych elementów, klasyfikacja, czyli typologia, a także ich objaśnianie. Przy definiowaniu poetyki nie jest obojętne, co rozumie się przez dzieło literackie. Sposób rozumienia dzieła literackiego, jaki reprezentuje nasz podręcznik, sprowadza się— ujmując rzecz W największym skrócie — do następujących tez: dzieło literackie jest komunikatem językowym, którego szczególność polega na tym, że materiał językowy, z jakiego dzieło jest zrobione, orientuje odbiorcę na siebie jako tworzywo, nie zatracając podstawowych funkcji komunikacji językowej. Jako takie wyznacza pewną dziedzinę rzeczywistości nieredukowalnej ani do rzeczywistości czysto językowej, ani do rzeczywistości spoza obrębu dzieła literackiego. Wyodrębniamy w poetyce następujące działy: genologię— naukę o rodzajach i gatunkach literackich, a także o kryteriach ich wyróżniania, stylistykę — naukę o językowych formach utworów literackich, której przedmiotem jest opis i klasyfikacja tych form, oraz wersyfikację—naukę o wierszu i jego formach.Każda z dyscyplin poetyki może być traktowana opisowo, historycznie lub normatywnie. Poetyka opisowa zajmuje się opisem budowy dzieła literackiego i klasyfikacją jego elementów; poetyka historyczna ukazuje przemiany w strukturze form literackich, wreszcie poetyka normatywna, którą łączy się najczęściej z nazwiskiem M. Boileau, a u nas z F. K. Dmochowskim, jest zbiorem przepisów, wedle których należy tworzyć dzieło literackie, by mogło sprostać określonemu systemowi wartości estetycznych, i dlatego jej głównym odbiorcą był przede wszystkim twórca literatury. Zasadniczym zadaniem naszego podręcznika jest przedstawienie elementarnych zagadnień budowy dzieła literackiego, w związku z tym — zdaniem autorów — nie powinien on służyć i nie służy prezentowaniu stanowiska jednej tylko szkoły metodologicznej, toteż pojmując zasadniczo strukturalnie kategorie dzieła literackiego, dążyliśmy do takiego ich ujęcia, by mogły służyć różnym typom analiz i interpretacji.

Spis treści:
Od autorów
Część pierwsza: Rodzaje i gatunki literackie
Część druga: Stylistyka
Część trzecia: Wersyfikacja
Bibliografia
Indeks terminów


Gato
566 str., oprawa twarda, format 150x210
Stan: b.dobry
Wyd.: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980
ISBN: 83-01-01751-1