Czmoch Marian - Tajna Organizacja Nauczycielska (nr aukcji: 60533175)

Tajna Organizacja Nauczycielska powstała w 1939r., bezpośrednio po utracie niepodległości. Jej celem było kształcenie młodego pokolenia Polaków w duchu patriotycznym i narodowym. Z narażeniem życia nauczyciele TON organizowali tajne komplety, na których kształciła się młodzież na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i licealnym. Powstały struktury organizacyjne. W dawnym powiecie siedleckim, w skład którego wchodziła Ziemia Łosicka, do czasu ukształtowania TON działało Prezydium Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP. Wiceprezesem był Feliks Szponar – nauczyciel z Górek. W styczniu 1940r. powstała w Siedlcach Tajna Organizacja Nauczycielska. W styczniu 1942r. Centralna Komisja Oświaty i Kultury w Warszawie powołała Tajną Powiatową Komisję Oświaty i Kultury /TPKOiK/ w Siedlcach. W jej skład – z obecnego powiatu łosickiego - weszli: Dąbrowski Aleksander, Okniński Stefan, Ostrowicz Tadeusz, Pietruczuk Józef, Szponar Feliks. Komisja powołała delegatów gminnych do spraw tajnego nauczania. Delegatem na gminy Łosice i Świniarów został Okniński Stefan, na gminę Sarnaki Ostrowicz Tadeusz, na gminę Górki Szponar Feliks, na gminę Olszanka Pietruczuk Józef, na gminy Kornica i Huszlew Dąbrowski Aleksander, na gminę Przesmyki Herbst Artur, na gminę Łysów Szymański Stanisław. W Łosicach działała Spółdzielnia Nauczycielska „Placówka”. Była ona placówką handlową, dzięki czemu pozwalała, nie budząc podejrzeń ze strony okupanta, na stałe kontakty nauczycieli i działaczy oświatowych oraz przedstawicieli TPKOiK. Przewodniczącym Rady Nadzorczej był Jan Czyżewski, a prezesami Feliks Szponar i Aleksander Dąbrowski. Na tajne komplety na poziomie szkół powszechnych w wymienionych gminach uczęszczało kilkudziesięciu uczniów. Znaczną grupę tworzyli uczniowie kształcący się na poziomie gimnazjalnym w Kornicy, Łosicach, Hadynowie, Sarnakach, Górkach. W Hadynowie wykładali profesorowie z uczelni warszawskich zrzeszeni w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Organizatorem tych wykładów był Józef Pietruczuk, a uczestnikami okoliczni nauczyciele. Dzięki działalności i poświęceniu nauczycieli TON oświata nie zanikła. Tajne komplety opuszczali wykształceni ludzie. Po wojnie kontynuowali naukę w szkołach wyższego szczebla bądź na wyższych uczelniach. Za swoją pracę wielu nauczycieli oddało życie, wielu poddanych zostało okrutnym torturom, wielu zesłano do obozów koncentracyjnych. To dzięki nim polska oświata przetrwała mroczny okres okupacji. Tym, którzy przyczynili się do podtrzymania polskiej oświaty na właściwym poziomie należy się szacunek i pamięć.